Yargı Yayınları LPG Sıvılaştırılmış Petrol Gazları Piyasa Hukuku ve Uygulamaları

Yazar : Mehmet İBİŞ - Mustafa ERGİ


ÖNSÖZ Ham petrol ve ondan türetilmiş ürünler, kullanım alanlarının genişliğini göz önünde bulundurulduğunda günlük yaşamımızda önemli bir yer teşkil etmektedir. Ham petrolün işlenmesi ile elde edilen ürünlerden olan benzin, motorin, sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) günlük hayatımızda sıklıkla kullanılmaktadır. Ham petrolden elde edilen ürünler bunlarla sınırlı değildir ve yağlama yağları, yolların yapımında kullanılan asfalt, parfüm, böcek ilaçları, plastik ürünler, deterjan, gübre gibi çok geniş bir alana yayılmış ürün yelpazesi ham petrolden türetilmektedir. Piyasaya sürülen ürünlerin kalite, teknik emniyet, kullanım amacına uygun, çevreye zarar vermemeleri, tüketicilerin can ve mal güvenliğini tehdit etmemeleri büyük önem arz etmektedir. LPG piyasasında, 5307 sayılı kanun kapsamına alınmadan önce de serbest piyasa koşulları geçerli olmakla birlikte, bu piyasanın 5307 sayılı kanun kapsamında yürütülmesi, ürün ve faaliyetlerin kalitesini artırarak daha düzenli ve denetlenebilir bir piyasa yapısı oluşmasını sağlamıştır. Türkiye’de LPG sektöründe faaliyet gösterecek firmalar arasında yerli ve yabancı firma ayrımı yapılmadan, her firmaya eşit davranılarak eşitlikçi bir yapının oluşturulması gerekmektedir. Türkiye’de LPG sektörü genel olarak sektör oyuncuları tarafından da rekabetçi bir piyasa olarak gösterilmektedir. LPG sektöründe dağıtım şirketlerinin (tüplü, dökme, otogaz ve toplam) olarak satış miktarları ve piyasa oranlarına bakıldığında rekabetçi bir piyasanın oluştuğu görülmektedir. Türkiyede doğal gazın yaygınlaşması ile birlikte, tüplü ve dökme gaz piyasaları daralırken, otogaz piyasası büyüyerek LPG sektöründe önemli bir yere sahip olmuştur. LPG, özellikle kısa vadede ikame imkânı bulunmayan bir şekilde, kara ve denizyolu ulaşım ve taşıma sektörlerinin vazgeçilmez enerji kaynağı konumunda olup, yurt içinde tüketilen LPG’nin büyük bir kısmı bu sektörlerde kullanılmaktadır. Finansal anlamda riskler; ödemeye, mala ve fiyata ilişkin riskler olarak sınıflandırılabilir. Bir ürünün fiyatının artması üreticisi için olumlu bir durumken, bu ürünü ham madde olarak kullanan için olumsuz bir durum ortaya çıkarmaktadır. LPG fiyatlardaki beklenmedik değişimlerden kaynaklanan risk türü olarak tanımlanan fiyat riski şirketlerin mali yapılarını tehdit edici bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır. Türkiye Petrol fiyatlarına müdahale edememekte ve petrol fiyatlarındaki değişimden kaynaklanan risklere doğrudan maruz kalmaktadır. Bu sebeple ülkemizin söz konusu fiziki ve finansal riskleri iyi yönetebilmesi gerekmektedir. Petrolün üretim ve tüketim, taşıma ve depolama, alış-satış, teknolojik gelişmeler, hava koşulları ve tabiî ki ürünün fiziksel olarak tüketilmesi gibi sebepler fiyatın belirlenmesindeki unsurlardır. LPG piyasasında ticaret türev araçlar önceden satış işlem (forward), vadeli işlem (futures), takas (takaslama) ve ödeme süresi sözleşmeleri ile yapılmaktadır. Ham petrol piyasasında ticaret ise, spot ve uzun dönemli sözleşmelerle ticaret olarak ikiye ayrılabilir. Spot piyasaların gelişimden önce ticaretin büyük bir kısmı uzun dönemli sözleşmeler ile yapılmıştır. Spot piyasalarda LPG tüketilmeden önce defalarca el değiştirebilmektedir. Bu piyasaların asıl önemi ise fiyatları en çok etkileyen piyasa olmasından kaynaklanmaktadır. Spot piyasalarda oluşan fiyatlar uzun dönemli sözleşmelerin fiyatları içinde referans olmaktadır. Alivre ve takas sözleşmeleri sadece tezgâh üstü piyasalarda işlem görürken, vadeli işlem sözleşmeleri sadece borsalarda işlem görmekte olup, opsiyonlar ise her iki piyasada da işlem görmektedir. LPG piyasalarında en yaygın kullanılan sözleşme çeşitleri ise vadeli işlem ve takas sözleşmeleridir. Takas sözleşmeleri ise tezgâh üstü piyasalarda kullanılmaktadır. Bu sözleşmelerde vadeli işlem sözleşmelerindeki gibi bir teminat mekanizması mevcut değildir. Opsiyonlar, hem borsalarda hem de tezgâh üstü piyasalarda işlem görürler. Borsalarda işlem görenler genellikle fiziki teslimat esaslı iken, tezgâh üstü piyasalarda alım satıma konu olanlar finansal uzlaşı esaslıdır. Tezgâh üstü piyasalarda yaygın kullanılan opsiyon türleri fiyatlara bir alt, üst veya hem alt hem de üst sınır getiren tavan, taban ve tünel opsiyonlarıdır. Türkiye kaynak çeşitliliği ilkesine uygun olarak hareket etmeli, başka bir deyişle tek veya birkaç kaynağa arz güvenliğini riske atacak şekilde ağırlık vermemeli ve arz güvenliğinin sağlanabilmesi için tüm enerji kaynaklarının rasyonel bir şekilde bir arada kullanmalıdır. Sadece ürünlerin çeşitliliği değil, ithalatın gerçekleşeceği ülkelerin çeşitliliği ve hangi ülkeden ne kadar oranda veya miktarda enerji ürününün ithalat edileceği de önem taşımaktadır. Ülkemizin ekonomik ve ulusal güvenliği açısından LPG ürünlerinin kesintisiz, güvenilir, ucuz, temiz ve çeşitlendirilmiş kaynaklardan sağlanması ve verimli kullanılması gerekir. 5307 sayılı LPG Piyasası Kanunu ile LPG piyasasına ilişkin düzenleme, yönlendirme, gözetim ve denetim işlemlerini düzenlenmiş ve piyasaların sağlıklı ve düzenli işlemelerinin sağlanmasının yolu açılmıştır. Yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin olunan LPG’nin doğrudan veya işlenerek güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin şeffaf, eşitlikçi ve istikrarlı biçimde sürdürülmesi gerekir. 5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu piyasa faaliyetlerini belirleyerek standarda uygun ürünlerin rekabet ortamı içinde tüketicilere ulaşmasını amaçlamıştır. 5307 sayılı Kanuna göre LPG’nin dağıtımı, taşınması ve otogaz bayilik faaliyetlerinin yapılması (tüplü LPG bayiliği hariç), depolanması, LPG tüpünün imalâtı, dolumu, muayenesi, tamiri ve bakımı ile bu amaçla tesis kurulması ve işletilmesi için lisans alma şartı getirilmiştir. LPG Piyasasında yürütülecek bu faaliyetlerin düzenlenmesi ve denetiminde Denetim Dairesi Başkanı olarak uzun yıllar görev yapmış ve bir dönemde Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Dairesi Başkanlığı görevini vekaleten yürüten kişi olarak oluşmuş olan bilgi birikim ve tecrübemiz ile Petrol ve LPG sektöründe üst düzeyde görev yapmış kişi olarak oluşan bilgi birikim ve tecrübelerimizi LPG sektörüyle ilgili olan kimselere aktarmayı amaçlamaktayız. Bu çalışmada, LPG piyasasının işleyişi tüm yönleri ile ele alınmış ve denetimler ile denetimler sonucu uygulanan yaptırım örneklerine yer verilerek, yaptırımlara ilişkin Anayasa Mahkemesinin, idari ve adli yargının kararlarına yer verilmiştir. Yaptırımların tebliği ve uygulanması ile LPG piyasasında idari para cezalarının tahsiline ilişkin açıklamalarda bulunulmuştur. Açıklamalar ve görüşler kendi şahsi görüşlerimizi yansıtmakta olup Kamu Kurum ve Kuruluşlarını hukuki olarak bağlamamaktadır.